Anayasa’da “tarafsız kamu tüzel kişiliği” olarak tanımlanan Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) ile kuruluş kanununda “basının her türlü ihtiyaçlarını temin etme” hükmü bulunan Basın İlan Kurumu (BİK); geçen yıl görev alanlarını tartışmalı hale getiren çok sayıda karar ve uygulamaya imza attı. Düşünce ve ifade özgürlüğünün kullanıldığı alanların başında gelen basın-yayın faaliyetleri, bu iki kurum yüzünden sık sık kesintiye uğradı.
Gece yarısı sosyal medya paylaşımlarıyla kamuoyuna duyurulan soruşturma ve olağanüstü toplantılarla, mesleğin gereği eleştirel habercilik yapan televizyon kanalları RTÜK’ün; gazeteler ise BİK’in ablukasındaydı. Bilindik yöntemler kullanıldı. RTÜK kestiği cezalarla, BİK ise gazeteler arasında ‘yandaşlık’ kriterine dayalı dağıttığı kamu ilanları üzerinden basın özgürlüğü, halkın haber alma hakkını mütemadiyen sansürledi.
RTÜK’ün 2021 Karnesi: Eleştirene ceza, yandaşa göz yumma
12 Eylül 1980 Askeri Darbe sonrası oluşturulan otoriter anlayışın makyajlanmış kurumlarından olan RTÜK, son yıllarda düşünce ve ifade özgürlüğü ile basın özgürlüğü alanını sınırlayan uygulamalarıyla Devlet kurumları içinde en çok haber olanların başında yer aldı. Kurul geldiğimiz aşamada “radyo ve televizyon faaliyetlerini düzenlemek ve denetlemek…” misyonundan uzaklaşarak tam tersi bir işleve büründü.
RTÜK, 2021 yılında ulusal kanalları toplam 74 kez cezalandırdı. Cezaların 24’ü Halk TV, 22’si Tele 1, 16’sı FOX TV, 8’i KRT, 4’ü Habertürk’e verildi. Cezaların parasal miktarı, yaklaşık 22 milyon lirayı buldu. İktidar yanlısı yayın yapan A Haber, Ülke TV, Kanal 7, TV-Net, CNN Türk kapattı.
Yıl boyunca tartışılan isim: Ebubekir Şahin
RTÜK’ün basına yönelik anlayış düzeyindeki engelleyici yaklaşımına son yıllarda bir de ‘başkan’ sorunu eklendi. RTÜK Başkanı Ebubekir Şahin, yaptığı açıklamalar, imza attığı kararlarla Kurul’un anayasal kimliğini tartışılır hale getirdi. RTÜK Başkanı Şahin, taraflı, daha doğrusu partili bir bürokrat olduğunu uygulamaları ile ortaya koymakta. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın AKP Genel Başkanı olarak yeniden seçildiği 24 Mart 2021’de Ebubekir Şahin’in “Dünya lideri Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ı yürekten tebrik ediyorum” mesajının, Anayasa’nın tarafsızlık ilkesiyle bağdaşmadığını vurgulamak gerek.
Geçen yıl toplumsal düzeye ulaşan hemen hemen her konuda halkın haber alma hakkının önüne geçilmek istendiğinde torbadan RTÜK ve Başkanı Ebubekir Şahin çıktı. Covid-19 salgını nedeniyle tedbirlerin devam ettiği süreçte yapılan AKP il ve ilçe kongrelerindeki kalabalıklar kamuoyunda tepki çekerken RTÜK Başkanı Şahin’in, televizyon kanalı yöneticilerine, kalabalık görüntülerin ekranlardan verilmemesi yönünde talimat ilettiği ortaya çıktı. Şahin’in ‘sansürcü’ anlayışını, “tam kapanma dönemini hakkıyla sonlandırmaya katkıda bulunmak!” sözleriyle savunması ise şaşkınlıktan öte anlamlar içermekteydi.
“Kişiye özel” uyarılar bununla da bitmedi. 3 Ağustos 2021’de kıyı kesimlerde başlayarak Ege ve Akdeniz’in iç kesimlerine hızla ilerleyen orman yangınlarında tüm Türkiye seferber oldu. Yangınların sayısı, büyüklüğü ve ormanlık alanlarda çıkmasından kaynaklı söndürme çalışmalarında kullanımı elzem hale gelen yangın söndürme uçaklarının yeterli sayıda olmaması kamuoyunun temel gündemiydi. Vatandaşların yangın söndürme faaliyetlerine katıldığı günlerde Ebubekir Şahin, alışılmış şekilde yayınları sansürleme derdine düştü ve basın yayın kuruluşlarının temsilcilerine haberlerde yangınların söndürüldüğü yerlerden bahsedilmesini; sadece yanan yerlerin ekrana taşınması halinde kanallara ceza uygulanacağını mektupla bildirdi.
Ebubekir Şahin’in “kişiye özel” uyarı mektupları, açık bir sansür girişimi ve Anayasa’nın “Basın Hürriyeti” başlıklı 28’inci Maddesi’nin ihlali ve halkın haber alma hakkına karşı suç niteliğindeydi. RTÜK’ün elindeki yaptırım gücünü kullanarak iktidarı koruyup kollamak için attığı her adım, Türkiye’de basın ve ifade özgürlüğünün geriye doğru gidişini hızlandıran sürecin en önemli halkalarından biri oldu.
Orman yangını yayını cezaları
RTÜK’ün “susturma” talimatını kabul etmeyerek haberlerine devam eden 5’i ulusal, 6’sı yerel 11 televizyon kanalına yönelik cezalar da sansürün en net kanıtı oldu. RTÜK; FOX TV, KRT, Tele 1, Habertürk, Halk TV ve TR 35’e toplam 17 dosyadan oy çokluğuyla ceza verdi. Cezaların birçoğunda gerekçe olarak, orman yangınlarıyla ilgili yapılan haber ve programlar gösterildi. Cezaların haksız olduğunu kamuoyuyla paylaştığı için RTÜK Üyesi İlhan Taşcı, RTÜK Başkanı Ebubekir Şahin’in teklifi ile orman yangınları hakkındaki yayınların değerlendirildiği toplantıdan çıkarıldı. Bu da RTÜK’ün kurum içinde bile muhalif seslere tahammülsüzlüğün göstergesiydi.
BİK’te ‘olağan’ paylaşım
Basın özgürlüğü ve halkın haber alma hakkının hilafına hareket eden sadece RTÜK değildi. Bu konuda BİK de iktidarla üst düzey bir uyum sergiledi. Girdi maliyetleri yüksek olan gazete yayıncılığının sürekliliği, güvenilirliği ve görüşlerin serbestçe yayılmasını sağlama amacıyla resmi ilanların eşit ve adil dağıtım için kurulan BİK, eski yıllarda sayfaları karartan basın savcılıklarının günümüzdeki karşılığı gibi çalıştı. Sayfalar kararmadı ama BİK’ten kaynaklı eleştirel habercilik yapan gazetelerin bir sonraki gün yayınlanma şartları her geçen gün zorlaştı. Yıl içinde çıkan haberlerde, BİK üzerinden kamu kaynaklarının nasıl kullanıldığı tüm açıklığıyla ortaya döküldü ve resmi ilanların yaklaşık yüzde 78’lik bölümünün Sabah, Hürriyet, Posta, Milliyet, Yeni Şafak’a gittiği kaydedildi. BİK’in çifte standardı resmi ilanların haksız şekilde dağıtılmasıyla sınırlı kalmadı, ilan kesme cezaları da eksik olmadı. Gazetelere verilen ilan kesme cezalarının yüzde 97’si BirGün, Cumhuriyet, Evrensel, Korkusuz ve Sözcü’ye kesildi. BİK, Cumhuriyet gazetesine 74 günlük ilan kesme cezası verdi. Cezanın 35 günlük bölümü geçen Ekim ayında uygulandı. Cumhuriyet gazetesine son iki yılda uygulanan resmi ilan kesme cezası, toplamda 129 günü buldu.
BİK’in yaptırımlarından dolayı Evrensel gazetesinde 2021 yılında resmi ilan yayınlanmadı. Evrensel’e, yazarlarının yazıları ve aralarında “CHP’li Özel’den Altun’a izinsiz inşaat tepkisi” başlıklı haberin de yer aldığı yayınları nedeniyle idari cezalar uygulandı.
—
ÇAĞDAŞ DERGİ_3. SAYI‘yı indirmek için tıklayın
